Fotografia  i nagranie audio: Maniucha Bikont

Fotografia  i nagranie audio: Maniucha Bikont

Fotografia  i nagranie audio: Maniucha Bikont

Fotografia  i nagranie audio: Maniucha Bikont

Fotografia  i nagranie audio: Maniucha Bikont

Inna wersja historii o wędrówce Świętej Rodziny i cudzie z pszenicą, znanej m. in. z polskiej starej kolędy "Stała nam się nowina miła". Fascynujący proces przypominania sobie pieśni przez mieszkankę Styrczy w Mołdawii, która już nie posługuje się językiem polskim.

Nagrań dokonano w październiku 2012 podczas wyprawy Witka Brody, Staszka Bieleckiego i Rafała Foremskiego.

W Nowym Sołońcu na Bukowinie Rumuńskiej Gorzkie Żale ciągle śpiewa się „na punkty” - w starym podziale, w ramach którego mężczyźni i kobiety dialogują ze sobą śpiewając naprzemiennie.

Ten niezwykle ciekawy materiał zarejestrowano w marcu 2014 roku podczas wyprawy Staszka Bieleckiego, Witka Brody, Rafał Foremskiego a także Kasi Kapeli i Jacka Timingeriu.

Pani Lidia Leokadia Dziubinska urodziła się w Kaczycy w 1933 roku w rodzinie mieszkającej na Bukowinie Rumuńskiej od trzech pokoleń. Wychowała się w polsko-niemiecko-węgiersko-ukraińsko-rumuńskiej i do 1940 roku również żydowskej społeczności Kaczyki. Przez 36 lat była nauczycielką w lokalnej szkole, jej barwne opowieści wprowadziły w skomplikowany świat Bukowiny niejednego wędrowca.

Nagrań dokonano latem 2011 r. podczas wyprawy Staszka Bieleckiego, Weroniki Fibich, Laury Foremskiej i Rafała Foremskiego.

Zdjęcia: Rafał Foremski

Montaż i opracowanie: Adam Ptaszyński

Pan Wacław mieszka we wsi Gołczewo na Kaszubach. Od wielu lat sam prowadzi Puste Noce, nabożeństwa majowe i inne spotkania o charakterze religijnym we wsi i okolicach, był również inicjatorem budowy klubu i licznych aktywności lokalnych. Pan Wacław znał obszerny repertuar pieśni pogrzebowych, jednak z racji zanikania zwyczaju, a także upływu czasu − wiele starszych, rzadziej wykonywanych wariantów zanika w jego pamięci. O swojej definicji śpiewu, o tym jak się go uczył, dlaczego śpiewa się pieśni pogrzebowe i czemu pieśń jest ważniejsza niż modlitwa, a także o niegdysiejszych płaczkach oraz o przebiegu spotkań na Puste Noce opowiada w poświęconym mu materiale filmowym. W filmie - oprócz rozmów i opowieści - zarejestrowano następujące pieśni (w kolejności wykonania): „Kto się w opiekę odda Panu swemu”, „Zmarły człowiecze z tobą się żegnamy”, „Natęż słuch Panie”, „Zawitaj Matko różańca świętego”,„Książe Niebieski, Święty Michale”

(długość filmu: 30 minut)

Pan Andrzej jest przedsiębiorcą z Tuchomka, który wraz z grupą znajomych stworzył tam aktywnie działającą grupę śpiewaczą, uczestniczącą we współczesnych obrzędach pogrzebowych. Organizuje spotkania, warsztaty, korzysta z nowych technologii, realizuje projekty. U pana Andrzeja trafiliśmy na egzemplarz XIX-wiecznego śpiewnika pelplińskiego, który zawiera ślady kilku wcześniejszych użytkowników. Film opowiada o historii otrzymania śpiewnika, o wspomnieniach z pierwszych Pustych Nocy, o niegdysiejszych śpiewakach z Tuchomka – m.in. o kowalu, panu Janie Grudnowskim, i Kazimierzu Komorzańskim − i ich pieśniach, o tym, jak zmienia się ten obrzęd w ostatnich latach, czym jest dla pana Andrzeja śpiewanie, dlaczego częściej śpiewa nowszy repertuar, a także o mostach między światem żywych i umarłych.

(długość filmu: 53 minuty)

Pani Józefa mieszka we wsi Węgorza koło Nowogardu w Zachodniopomorskiem. Repertuaru uczyła się jako nastolatka, w „centrali” − od mamy, jej sióstr i innych śpiewających. Na Pomorze Zachodnie przyjechała wraz z mężem zaraz po ślubie, w wieku 19 lat, „płacząc dwa tygodnie, dzień i noc”. Przywiozła ze sobą zeszyty. Jako młoda dziewczyna podjęła się wprowadzania „nowej tradycji” − śpiewu pogrzebowego wśród lokalnej społeczności. Od kilkunastu lat pani Józefa już nie śpiewa na pogrzebach. Film − obok pieśni śpiewanych z towarzyszeniem znakomitego muzyka, Jacka Hałasa, w pełnych wersjach − zawiera m.in. opowieści o tym, jak śpiewało się w „centrali”, jak ten szczególny repertuar zdobywał stopniowo uznanie wśród osadników na „terenach zachodnich”, jaki przebieg miały spotkania pogrzebowe, jak powstawała utworzona przez panią Józefę grupa śpiewacza, a także: dlaczego zanikła we wsi tradycja śpiewu.

(długość filmu: 73 minuty)

Mieszkająca w Gryficach (woj. zachodniopomorskie), urodzona we Władysławowie koło Łowicza pani Janina zna niezwykle obszerny repertuar pieśni, które wyniosła ze swojej rodziny o wielopokoleniowych tradycjach śpiewaczych. Babcia pani Janiny od 16. roku życia była druhną na weselach i swoje umiejętności przekazała córce, a następnie wnuczce. Większość repertuaru pani Janina przechowuje w pamięci; w zasadzie nie prowadzi żadnych zeszytów, nie korzysta ze śpiewników, wiele z pieśni wydobywa z zakamarków pamięci, do których nie sięgała od dziesięcioleci. Zarówno trud przypominania, jak i niemożność przywołania niektórych z nich jest procesem przejmującym, widomym znakiem czasu. Spotkaniu towarzyszył syn pani Janiny – Stanisław Mazurek, szczeciński lutnik, rekonstruktor, muzyk i śpiewak. Film, poza śpiewanymi pieśniami (z których niektóre wykonane były po raz pierwszy po 30−40 latach), zawiera też opowieści o ponownych narodzinach tradycji pogrzebowych w okolicach wsi Kucerz (obecnie: Kocierz) na Pomorzu Zachodnim, o tym, jak znajdowano jedną wspólną melodię, by pogodzić różne warianty, o tym, co się dzieje z duszą do momentu pogrzebu, dlaczego noce przed pogrzebem nazywały się pustymi, jakie to uczucie przypominać sobie pieśni po tak długim czasie i czy zwyczaj wspólnego śpiewania ma szansę powrócić. Film jest również zapisem relacji między matką i zgłębiającym własną tradycję synem.

(długość filmu: 59 minut)

Relacja ojca-śpiewaka z synem oraz zawarty w niej proces pokoleniowego przekazywania tradycji były na tyle interesujące, że zdecydowaliśmy się poświęcić im oddzielny materiał. W filmie śpiewacy opowiadają m.in. o wątpliwościach dotyczących kontynuowania tradycji, o obserwacjach i emocjach, jakie towarzyszą śpiewakom w trakcie spotkań pogrzebowych, o tym, dlaczego nie śpiewa się na pogrzebach własnej rodziny, o pewności, jaką może dać synowi ojciec w śpiewie, jakim sposobem śpiewak wyczuwa, że ktoś umarł i dlaczego kiedyś ludzie umieli śpiewać. W filmie - oprócz rozmów i opowieści - zarejestrowano następujące pieśni (w kolejności wykonania): „Ty któraś piękne dni swoje skończyła”, „Boże w dobroci nigdy nie przebrany”, „Przez czyśćcowe upalenia”, „Na cmentarzu mieszkać będę”

(długość filmu: 25 minut)

Pan Stefan Borzyszkowski mieszka we wsi Borzyszkowy w kaszubskim regionie Gochy (kaszub. Gòchë). Stefan senior śpiewał z oryginalnego śpiewnika pelplińskiego z końca XIX wieku. Pierwsze pieśni poznawał w wieku 7−8 lat, prowadząc na obrzędy pogrzebowe swoją niewidomą mamę. W wieku 21 lat zaczął samodzielnie przewodniczyć śpiewom. O ostatnich Pustych Nocach w Borzyszkowach, o dylematach śpiewaka pogrzebowego, o przekazywaniu tradycji, o tym, co może zdziałać pieśń i dlaczego się śpiewa, o życiu pozagrobowym oraz o wielu innych kwestiach pan Stefan potrafi opowiadać z wrodzonym talentem i niezwykłą pasją. W filmie - oprócz rozmów i opowieści - zarejestrowano następujące pieśni (w kolejności wykonania): „Książe Niebieski, Święty Michale”, „Śpijże już po twoim boju”, „Zmarły człowiecze z tobą się żegnamy”, „Obacz tu każdy człowiecze, co to za rozkosz na świecie”, „Zapada zmrok”,„Aniele stróżu oraz mój patronie”, „Już idę do grobu smutnego ciemnego”. 

(długość fimmu: 31 minut)

Pradziadek Pana Michała przyjechał do Kaczyki z Bochni w 1792 roku by uruchamiać kopalnię soli. Michał Cehaniuc był gospodarzem Domu Polskiego w Kaczycy – małego schroniska z pięknym widokiem, wspólną salą do spania i kuchnią. Był też prawdziwym miłośnikiem swojej małej krainy, opiekunem, przewodnikiem i łącznikiem, który z niespożytą energią i swadą potrafił objaśniać Bukowinę na różne sposoby. Dla kilku z nas zostanie „wójem Michałem”. Zmarł w 2016 roku.